Сочинение дай вахар декадаьр

Обновлено: 11.03.2023

Произведения Х. С. Осмиева

на ингушском языке
Дега оаз. Стихаш. Дешхьалхе Д. Мальсагова. Грозный, Нохч-ГIалгIай книжни издательство, 1958.
Дувцараш. Грозный, Нохч-ГIалгIай книжни издательство, 1960.
Са даьхе. Стихаш. Грозный, Нохч-ГIалгIай книжни издательство, 1961.
Къахьегама ираз. Стихаши поэмаши. Грозный, Нохч-ГIалгIай книжни издательство, 1962.
Боккхача новкъа. Дувцараш. Грозный, Нохч-ГIалгIай книжни издательство, 1963.
Заман сибат. Стихаш. Грозный, Нохч-ГIалгIай книжни издательство, 1966.
Дека, са илли. Стихаш. Грозный, Нохч-ГIалгIай книжяи издательство, 1967.
Хержа произведенеш. Т. 1. Стихотворенеши поэмаши. Дешхьалхе автора. Грозный, Нохч-ГIалгIай книжни издательство, 1968.
на русском языке
Радостные горы. Стихи. Перевод с ингушского. Грозный, Чечено-Ингушское книжное изд-во, 1965.

О творчестве Х. С. Осмиева

План открытого мероприятия.Литератрно-музыкальная композиция.Г1алг1ай мотт-къаман мотт.

Г1алг1ай мотт — наьна мотт – къаман мотт.

ший мотт хар мел лоарх1аме да дешархошта гучадаккхар;

мета хозал, цун к1оаргал дешархошта гучаяккхар;

бокъонца бола шоай къаман патриоташ кхебар.

Класса кийчо:

дешархой сурташ,плакаташ, книжкай журналий

хьокхам, докладаш

Доска т1ара йоазув:

Мотт – къаман юкъара ганз. Х1ара саго

ший мета хам бе безза, сий де деза.

Хоастабе наьна мотт, хоастае Даьхе,

Кхебе, хозбе, шак1а санн ц1енбеш,

Кердадаккха, илли ала,

Оаз яхийта – мерза ба наьна мотт

Лерга хезача…

I Хьехархочун дош.

Иштта хетачарна дика хьокхам хургба аьнна хет сона вай в1ашаг1кхетарах.

Наьна мотт!Мел деза дешаш да уж х1ара сага. Ма дукха х1ама чулоац цу шин дешо. Цунца дувзаденна да вай вахар: вай хьаькъал, кхетам, вай культура. Наьна меттаца дувзаденна да вай эхь- эздел, г1улакх, сийрдача кхоаненга сатувсар.Мотт вай къаман эггара йоаккхаг1а йола ганз я. Из дег1аихаб баг1ахбувцамца, мах баь варгвоацаш хоза а, б1аьхий а, боккха лорх1ам болаш а ба г1алг1ай мотт. Тахан доккха баркал а оалаш дагабоха беза вайна вай метта хьалхара йоазув кхеллараш: Мальсагов Кураза Зоврбик, вай меттала эггара хьалха йоазув даьраш Беков Дордаг1а Тембот, Озиев Илеза Ахьмад, Озиев Исма1алий Салман. Мах баь варгвоцаш , ч1оаг1а лоарх1аме болх ба цар баьр. Ди бийса ца къувсаш вай йоазон мотт дег1аболабеш, из наха 1омабеш яьккхай цар шоай йоаккха ха.

Халкъа мукъам хоз.

II Мероприяти дешархоша д1ахо д1ахьо.

I Ведущи

Священных слов, заветных, дорогих,

Не так уж много среди слов других.

Так и язык единственно – земным

Стал для тебя с рождения – родным.

Ничто на свете не сравнится

С тем языком, что мог пробиться

В твоих устах, с рожденья лет,

Что для тебя, как божий свет.

II Ведущи

Вай дегаш детталу г1алг1ай мотт бувцаш,

Вай дегаш детталу г1алг1ай мохк безаш.

Тха бочал, фарал, илли – Г1алг1айче,

Иразе, беркате яхийла хьо.

Сийлахьа Г1алг1айче – эздела Даьхе,

Ноаноша хьийста беркате мохк.

Турпала Г1алг1айче – денала Даьхе,

Вай даьша лорабаь къонахий мохк.

I Ведущи

Где б ни был ты, заслышав речь родную

Ты тут же вспоминаешь твердь земную,

Где ты родился, жил и рос,

То есть Отчизна, близкая до слез.

Любой язык сам по себе велик,

Но всех роднее, знай, родной язык.

Родная речь, язык и слово,

Они и есть твоя основа.

II Ведущи

Майрала доага дог – х1аране кер чу,

Эздела г1алаш – х1арне дег чу,

Адамлен мерза са– дошо Г1алг1айче,

Къонахий Даьхе – кура Г1алг1айче.

Вай маьша дахалда г1алг1ай мотт бувцаш,

Вай г1оза дахалда яхь лелош,

Иразе яхийла нана Г1алг1айче,

Кортмукъа яхийла нана Г1алг1айче.

I Ведущи.

Дукха метташ да укх дуненен чу, къаман викалашка хьажжа доккхий а да уж, масала китайций мотт е инглисий мотт, х1аьта г1алг1ай мотт з1амига ба яхалга дац из, г1алг1ай мотт г1алг1аш бувц. Фу хургда т1аккха вай а из ца бувций? Мотт д1абаргба.Кхыча къаман наха вай мотт лора а бергбац е из 1ома а бергбац, бокъалдар аьлча вай воаш из лоарх1аш ца хилча лоарх1аб а бац.

II Ведущи

Дунен метташта юкъе къаьнаг1чарех ба вай мотт.Бале а йоазув 1921 шера мара даьннадац, цудухьа вай мета дукха эшам хиннаб цох.Эггара хьалхара вай метта йоазув даьрех ба Мальсагов Кураза Зоврбик, Беков Тембот, Озиев Салман, Осмиев Хьамзат кыбараш а, цар хьийга къа зехьа доаде йиш яц вай. Мотт эшаш ба – из вай сакхетам, къаман са , ганз я. Дош даша мо, меттахьа дуж г1алг1ай меттала. Лерг хьеста цун ясмален оаз хезача мишта 1елургвар из 1ома ца беш. К1оарга тахка х1ара деша ма1ан, хье ма хиллара хьо байзача, мала вусаргвар хьо беза ца луш?

Мальсагов К.З. вахарах а цо леладаьча балхех а хоам бу дешархочо.

I Ведущи.

II Ведущи

I Ведущи

Г1алг1ай поэташа шоай стихашца хестабаьб вай мотт, х1анз са новкъосташа ешаргья шоана вай метта хетаяь байташ.

IV Дешархоша стихаш еш.

1 Наьна мотт.

Дега гарга ба хьо сона,

Са хьамсара г1алг1ай мотт,

Деша говзал сона енна,

Бицлургбоаца г1алг1ай мотт.

Эггара хьалха сай наьнага

Со хьо бувцаш йистхиннав,

Бера хана 1а нахага

Со харца ца ле 1омаваьв.

Наха хьаг1е хилва аьннаp

1а со новкъа ваьккхавац,

Ийрча,чамза хилда аьнна,

Сона иллеш деннадац.

Нагахь арг1а йоацар дувце,

Меттаза, чамза из хургбар.

Наха дика оалаш беце,

Симал къахьаг1а хетаргбар.

Къаьда, хьаьнала из бецаре,

Вай мотт хьана эшаргбар?

Меттахь оалаш уж децаре,

Дешаш сенна дезаргдар?

Дега гарга ба хьо сона,

Са хьамсара наьна мотт,

Деша говзал сона енна,

Бицлургбоаца г1алг1ай мотт.

2 Г1алг1ай мотт

Г1алг1ай мотт, со кхеваь мотт,

Са даь, наьна дошо мотт,

Зизай хозал, баьций мутт

Денна 1а са дег чу лутт.

Хьона аз сай корта бетт

Со хьа к1оаргал йовза г1ертт…

Х1анаб хьо,аз хьога хетт

Малх мо лепаш,сийрда, ц1ена?

Х1ара дош хьа дегах лет,

Сица, ц1ийца хоттаденна.

Хьо, ца ховчоа къе ба мотт,

Дала безбаь г1алг1ай мотт.

Хьона деннад сибат, куц,

Замо шаьрбаьб,хьекхаш гам.

Хьо ца хилча сена дувц,

Бовргбар дуненцара чам.

Цудухь беза лелабаьб,

Цудухь безаш хьалкхебаьб

Даьш шоай дезал, Даймохк лорош,

Ноаноша шоай ага теркош,

Ахархочо гота йоаккхаш,

Йо1о говза маха боаккхаш,

Мухажарий оаг1ув лувцаш,

Бус оаламаш, фаьлгаш дувцаш,

Маьлха з1анарашца бувцаш,

Нажарга т1а аьшк мо тувсаш,

Г1алг1ай мотт, са халкъа мотт,

Дала безбаь байта мотт.

Аз г1алг1ай мотт лебу.

Аз г1алг1ай мотт лебу

Са къамо из шаьра бувцандаь.

Г1алг1аша цунца беркат кхеду…

Шоай вахар цунах доаландаь

Ширача замалахь денз,

Мел хинна дика – во.

Кар- кара эцаш, багахбувцамца…

Г1алг1аша эздий, камаьрша бийца,

Бухсоццаш беркате г1алг1ай мотт,

Хьа сийле яхаргья массаза.

Г1алг1ай мотт хьоца да,

Са къаман вахаре мел хиннар…

Сий, беркат, эздел, денал, сабар.

Г1алг1аша шун т1а хьаьша везвеча,

Эздий бувца, хьамсара г1алг1ай мотт …

II Ведущи

Г1алг1ай къам, еррига Г1алг1айче тахан къаман культурай ганз дийнъеча, уж юха меттаоттаеча г1улакха бала болаш хила деза .Из да 1алаьмате лоарх1аме,кхоачашде хала, чоалхане дош. Вай даьша, мела халонаш шоашта т1акхаьча яле а, шоай мотт лакхерча дарже лоттабаьб, г1алг1ай мотт бувцаш хезача сапарг1та доалаш, дега дикахетар хулаш хиннад.

I Ведущи

Цхьаккха х1ама гонахьа доацаш, мехках баьха кхойтта шу доаккхаш шоай мотт, культура дег1айоалаеш къахьийгад вай даьша. Цу кхойтта шера царна дагадаьллар дар сихаг1а Г1алг1ай мехка ц1оабоаг1аргбола оамал лахар, нана Даьхе б1аргагор из дар цар массаза а дага кхаьбар .Малаг1а да цун бахьан, даьшта иштта езаш хиннай Даьхе, х1аьта вай заманхошта езаций из? Цар яхь хиннай, вай еций яхь?Царна бийзаб шоай мотт, вайна безаций г1алг1ай мотт?

II Ведущи

I Ведущи

Шоана фу хетт укх хьалах мотт х1аччий балар да ер, е вай х1аччий далар да? Х1анз вай хьожаргда мишта хов шоана г1алг1ай мотт.

1 Дукхаг1а кицаш хьана хов хьожаргда вай.

2 Малаг1а ловцаш хов шоана?

3 Ц1ераш яхал г1алг1ай поэтийи йоазонхойи.

4 Масса алапех латт г1алг1ай алфавит?

5 Малаг1а газет да эггара хьалха кепадетташ арадаьннар, малаг1ча шера

Массане а цхьана ховли довзалеш дашх.

VI Дешархоша д1ахо стихаш еш.

Г1алгай мотт.

Ло1ам болаш къаьста е ло1ам боацаш,

Халкъах,мехках дог лазачоа

Дегаг1оз хул, кхы йоккхаг1а йоацаш,

Наьна меттала аьнна дош хезача.

Бувцаш хьо хезача, сона духьалъувтт

Дега бухье дувша кхийна сурташ:

1урра лоаме сийрдайоаха малх,

Тийна лоама к1ала яда юрташ,

Уйла мара кхоачаргйоацаш гаьна

Со вале а, даим сох дог лазаш

Сона дега й1овхал тела нана.

Наьнал, Даьхел, халкъал кхы дезаг1а

Шийх саг лерх1аш волчун фу хургда?

Сона деза, деза корта беттал,

Эггара хьалха сай мотт керча ди.

Хьо ма барра бувца ховчоа

Б1аьхий ба хьо, наьна мотт,

Хьо ма барра бувца ловчоа

Т1ехьле я хьо, наьна мотт.

Ший халкъ Даьхе езаш волчун

Дозал да хьо, наьна мотт,

Ма барра хьо бувца хайча

Ма ираз дар са, наьна мотт.

II Ведущи

Унахочун мел дукха дарбаш даьдар аьнна, х1ама хилац цун лазара бокъонцадола бахьан гуча ца доаккхе. Иштта да метта хьал а, вай мел дувцар пайда бац х1аране ше бувца мотт ц1енбеш, нийсбеш ца бувце, из бувцарах пайда а хургбац.

I Ведущи

Вай мехка массадолча х1аман доаг1а, лард, овла, духье, г1алг1ай паччахьалкхен са – г1алг1ай мотт хила беза. Мотт боаца паччахьалкхе — паччахьалкхе яц, колони я, мотт боаца къам – ираз дайна, кортамукъале йоаца къам да. Х1аьта тахан вай паччахьалкхе я . Вай паччахьалкхен мотт г1алг1ай мотт ба. Г1алг1ай конституции т1а а белгалдаьд эрсий мотти г1алг1ай мотти г1алг1ай паччахьалкхен метташ да аьнна. Новкъостий, тахан ванна хьалхашка латта кертера декхар да вай мохк, мотт, паччахьалкхе лораяр, цунца лораю вай кортамукъале.

VII Хьехархочун дош.

Интегрированный урок по ингушскому языку на тему «Дувца вай ноаноех лаьца»- «Поговорим о маме». Методическая разработка была была подготовлена на основе материала 2 класса для учителей посещающих курсы родного языка на базе Института повышения квалификации г. назрань Республики Ингушетия. Подготовила учитель начальных классов Джандигова Зарема Саварбековна.Интегрированный урок по ингушскому языку на тему «Дувца вай ноаноех лаьца»- «Поговорим о маме».

Мастер-класс по ингушскому языку на тему «Дувца вай наьнах лаьца»- «Поговорим о маме»

Мастер-класс по ингушскому языку на тему «Дувца вай наьнах лаьца»- «Поговорим о маме»

Мастер-класс по ингушскому языку на тему «Дувца вай наьнах лаьца»- «Поговорим о маме»

ЦIагIара болх тахкар: Фу йоах к1аьнка ший наьнах? Массанахьа шо кхачарах, Сачул дикаг1а нана яц, Мишта хеставу к1аьнка ше? Моллаг1а сайга цо аларах, Аьннар ца деш хиннавац. Коа т1а ловза араваьлча, Со харцахьа лийннавац, Кастта веллахь, сайга аьлча, Чу ца воаг1аш гайнавац. Фу дергда аз йоах ший нана г1адйохийташ ? Аз тхоай нана г1адйохийташ Школе дика дешаргда, Сай книжкаш, тетрадаш Ц1ена, хоза лелоргда.

Мастер-класс по ингушскому языку на тему «Дувца вай наьнах лаьца»- «Поговорим о маме»

: Ф у йо а х к1 а ьн ка ш ий на ьн а х ? Ма с с а н а х ьа шо кх а ча р а х , Са чу л д и ка г 1 а на н а яц , Ми ш та х е с та ву к 1а ьн ка ш е ? Мо лла г 1 а с а йга ц о а ла р а х, Аьн на р ц а д е ш х и н на ва ц . К оа т1 а ло вз а а р ав а ьлча , Со х а рц а х ьа лий н на ва ц , К а с тта ве лла х ь , с а йга а ьлча , Чу ц а во а г 1 аш га й на ва ц . Фу д е ргда а з й оа х ши й н а н а г1 а д йо х ий та ш ? Аз тх о а й н а на г1 а дй о х ий таш Шко ле ди ка д е ша р гда , Са й кн иж ка ш , те тра д аш Ц 1е н а , х о з а л е лор гда . . .

February 2016

Наьна мотт…

Вай даьшеи ноаношеи дукхача б1аьшерашка бийца а бувцаш а, хьабоаг1а г1алг1ай мотт. Вай даьша-м цхьаккха эрсий дош юкъе ца доаладеш бийцаб из мотт, царна ховш а мича хиннаб цхьа наггахьчоа мара эрсий мотт. Г1алг1ай мотт вайна даьша йита, цхьанна х1аманца оза йиш йоаца ганз я. Г1алг1ай б1аьш т1ехьенаш хьалкхеяьй наьна метто 1омадеш царна эздел, хьаькъал , тийнад царна къонахчал, денал, доазув доацаш Даьй мохк-беза, ларх1а 1омабаьб. Г1алг1ай меттаца дувзаденна да сага вахар: культура, кхетам, вай къаман 1аьдал. Вай х1аране декхар да из лебе, шаьрбе. Тахан вайна юкъе г1алг1ай мотт ц1ена бувца ховш, язде ховш а дукха бац. Из деррига а хьадоаг1аш да ц1аг1ара а ишколашкара а. Да а нана а эггара хьалха деша дахача беро наьна мотт мишта 1омабу хьажа декхарийла ба.

Posted on Feb. 13th, 2014 at 01:00 pm | Link | Leave a comment | Share | Flag

Читайте также:

  

• Постоянное общение с дурными развивает дурные задатки сочинение

  

• Не знаю как вам а мне всегда хотелось понять механизм страха сочинение

  

• Аьхке сочинение на чеченском

  

• Святые места песков сочинение

  

• Сочинение на ингушском са хьамсара хьехархо

Тема: Яндиев Хамарзий Джамалдах дола дош.

Лоарх1ам : Яндиев Х.Дж.вахари кхоллами к1оаргаг1а бовзийтар;цун лирика тематика белгалъ-

яккхар;дешархошта нравственни кхетам балар .

Гойтара г1ирс: поэта портрет,фонохрестомати,тайп-тайпара стихай сборникаш.

Вай Г1алг1айчен сийна

Цо текъабаь кад,

Дошо малх а хинна,

Х1анз сигала латт.

Ешаш я цун стихаш,

Сийдеш я къамо,

Я къаманна эшаш,

Маькхи хийи мо.

Гагиев Г.

Урока аникъ:

I. Хьехархочун дош.

— Г1алг1ай къаман юкъе болаш ба яхьеи,сийи,эздели яха дешаш лакха лоаттадеш,шоаш лоарх1ий-таш,безийташ хьабаьхка нах.Цу тайпара болча наьха сийдарга а уж ларх1ийтарга а хьежжа мара,хьа-лдала,тоадала,лакхдала йиш йолаш дац вай къа-ман сий.Иштта наха сийдеш а лоарх1аш а ,ц1аккха вайна вицлургвоацачарех ца1 ва г1алг1ай ц1ихеза поэт Яндиев Х. Дж. Х1анз дош лургда вай цун кхоллам техкача дешархошта.

II. Хьалхарча дешархочун хоам. «Хьо деттале, са дог «.

( 1оеш стих. ) Бера ханара шераш поэта д1адахар из ваьча юрта Балте.Цигара дола лоаман сурташ поэта дега чу дижар.Михаца къувсаш яг1а ший даьй г1алаш Аьрзе,царна юхера г1алаш,маьлха каша-маш,з1амига лоаман оахамаш,Маьт-лоамах йоахка хьа-г1араш,цкъа лаьг1о дода Тирк — дерриганех хьахилар Джамалдий поэзен ганз.Х1аьта 1925 ш.Балтерча школе деша эттача,поэто деча тешалах,

з1амиго йолча поэзен муг1араш.Уж довзарах а пайда баьлар — т1ехьаг1о гучадаьлар из.Х1аьта бел-галде дезаш цхьаькха да : лоам чу вахаш волча поэта дика дайзар вайнаьха хьалха хинна вахар,цунах дувзаш дар,архитектурни памятникаш а,вахара хало а дукха 1айша боккхий нах а,керда 1аьдал доа-ккхаш майра лийта бола лоаманхой а. Диъ шера юртарча школе дийшача з1амигача з1амигача юртара,готтача ч1ожашкара хьаваьнна кхувш воаг1а к1аьнк Буро т1а деша вахар.Беррига-ча мехка индустриализаци яьржа ха а йолаш,технически дешара т1ехьакхе латрх1ар цо.1929 ш. Буро т1а хин-нача Индустриальни техникуме кийчон отделене деша эттар из.Х1аьта диъ шу даьннача г1олла цу техникума студент а волаш хилар.Техникеи поэтийи дика товш дац аьнна хете а,ховш да,математи-чески 1илманца моллаг1ча х1аман йола керттера бокъонаш гучаяха йиш йолга.Вешта аьлча,б1арга зелла еце а,в1аший йолаш юкъ — моттиг я цар а.

Вахарцара дола ший бокъонцара дакъа корадир Джамалдийна-техник а ца хулаш,дог поэзегахьа дийрзар цун,цудухьа техникум йисте яьккхача,йоазон кхоллама балха т1а вода из.Цох хул «Ленина никъ» яхача газета лит-рни г1онча.Из дар 1936шу.Хургволча поэта дего аьлар : стихаш периодически йоазонашка кепаетта еза 1а.Шолжа-Г1алий т1а д1а а болабелар цун поэтически никъ.»Ц1аьхха» яхача дешах дукха тешам беце а,Джамалдах ала йиш я:стихаш кепатоххашехьа а,цох ц1ияха поэт хинналга. «Поэт»,аьнна,ц1и д1айовзаш йолча хана,из ва изд-ва лит-рни г1онча.Поэзеца ирвенна з1амига саг д1аэц Йоазонхой Союза членалла.Х1аьта 1937-1944 ш.ш. из хилар Нохч — Г1алг1ай Йоазонхой Союза председатель.

III. 2-ча дешархочун хоам. «Философски уйлаш «.

Джамалдий поэзи я шийца философски уйлаш йолаш.Къаьстта низ болаш я поэта»вахарах»,»ди-качох»,»вочох»,моральни проблемаех йола уйлаш.Г1алг1ай поэзе йолча философски лирикана юкъе хьалхара х1ана яц,аьнна,моттиг д1алоацаш я поэта стихаш.Цун кхоллама никъ д1аболалуш цо язъяь яр укх тайпара йола стихаш :«К1айи хозеи гучахьа дувцаш»,»Уйлаш,уйлаш,дошо уйлаш»,»За-ма»,»Седкъий мо сийрда-даьнна д1аухаргда шераш»,»Воккхача сага илли».Поэта дегаза ба ши-дага а,дог 1аьржа а,гучахьа белаш а бола нах : саг дунен мел долча х1аманна уйла е г1ерташ а сагото йолаш а хила веза : хехка ды санна хьийдда йодача заманна нийсса водаш,т1ехьа ца виса г1ерта веза саг: из къа а лу,низ а бохаш хул,х1аьта а к1аьдлу фуд ца ховш,лела веза саг,цунца ца дулуш х1ама дусаргдац — иштта уйлаш я поэта сагахи цун вахара хьинарахи.Сага вахарца дола дикадар,ц1енадар хеста а деш,сийдоацаш дол-чоа критика а еш,язъяь я х1анз аз шоана ешаргйола поэта стих. «Сага мотт» (1оеш )

IV. 3-ча дешархочун хоам. » Безама лирика «

Къаьстта лирични я кхалнаха,безама хетаяь поэта стихаш.Багахбувцамца бола бувзам дика гуш ба царна юкъе.Тоъал дукха поэтически кечалаш я мехкарий иллешта тара йолаш,цхьайолча хана царна стилизаци а ю цо.Масала,«Сахилла ма доал»яхача стихотворене т1а йо1аца къамаьл деш,поэта юкъекхувл укх тайпара фразеологизмаш:«нана яларг»,»дукха яхарг»… Гуш да халкъа иллешкара дакъилгаш «ва»,»ма».«Кхалсагага»яхача стихотворене муг1араш таралест ший даьна,нанна,вешийна сердаш йолча низаг1а маьре йохийтача йо1о доаккхача иллена,бакъда,цунна когаметта из к1ома къамаьл деш вар поэт ше ва.Х1аьта безам бувцаш йолча стихашка багахбувцама эле-менташ к1ези-гаг1а лелаю поэта,лелаечарех я,масала,дилла лелаеш йола эпитеташ,халкъа меттацара фразео-логизмаш:«к1ай лаьча»,»кхета малх»,»хьарг1ий ткъамаш санна ц1ацкъамаш»,»майра дог»,»дунен т1а 1а ца биа безам цу лаьттан чу боацаш хургба».Безамах йолча лирика керттера мотив хиле д1аотташ я — бахача безама вокхо жоп луш ца хилар.Цу стихашка дукха нийслу з1амигача саго йо1а деш дола хьехараш — царца гучайоал з1амигача сагеи йи1ийи идеалаш …( 1оеш стих. дагахьа ).

V. Хьехархочун дош .

— Поэта кхоллама т1а,Джамалдас яздечох,дунен т1ара г1озал,бала,дика-во мел дар долаш да,кизга т1а юса багара 1и санна;дикачох г1адвахар,вочох — эг1азъухаш ва поэт,х1ана аьлча,визза гражданин ше хиларах.Поэта дего сагото ю дуне т1а долчох («Дунен т1а мух баьлча…» ).Поэта доккха декхар да,ахархочо боала т1ехьа боал буташ санна лаьттан т1а д1алелар,х1аьта ираз ший кара лоатта-дар,бе доалла нух санна ч1оаг1а. ( » Г1оргва со шортта…» яха стих. 1одеш )

Ший заман хьалха жоп дала дезаш ва поэт из мишта ювц ше,аьнна, ( «Хьо ловза,са илли» яха стих. 1оеш )

Поэта дега боккха тоам хул халкъана ше г1улакх дича,доккхаг1дола совг1ат да цун — халкъа баркал. «Малх хьежаш ца хилча» яхача стихотворене кицашка санна ши дакъа долаш да:ца1 да уйла хойташ, вож да цу хьалхарча даькъана метафорически парллель оттаеш,масала: «лаьттах овла чу ца бахача, хена т1а сом хургбац.Нахаца са оаг1ув ца хилча,сох поэт а хургвац «.Х1аьта«Са уйлаш»яхача стихот-ворене т1а поэтически процесс ювц:никх санна хьайна я уйлаш,поэта дег чу мел дар каьхата т1а 1одуж,-бакъда,керттера из дац,керттера да поэта мел аьннар наха дезаш хьалъэцар.

VI. Ц1аг1а : 1.Яндиев Дж. биографи ха.

2.Даьхенна хетаяь стихаш белгалъяха,къоастадеш еша кийчо е.

Уркаш №№ 19 — 20 .

Тема : Сочинени.

Лоарх1ам: дувзаденна къамаьл шаьрдар;Яндиев Дж. кхолламах 1омадаьр тахкар .
Урока никъ :

I. Кийчо ю ха .

II. Урока темацара болх :

1) Урока тема йовзийтар (соч. темаш : 1.Дега ц1ийца яздаь иллеш.( Яндиев Х.Дж. кхолламах )

2.»Да вала ,т1ом,хьа !» ( Турпала — патриотически лирика ) .

3.«Са дай ц1ийца лийча зама «.( Д1аяхача къаьнарча замах йола стихаш.).

4. «Наьна лоамаш декадаьр » ( Даьхенна,кавказа хетадаь муг1араш ).

2 ) Х1ара темах лаьца дувц хьехархочо .

3) Дешархошка дувцийт цу темаех лаьца шоашта хетар .

4) Ло1амера болх .

III. Урока корта бар :

Урокаш №№ 21 -22 .

Тема: Ший къаманца вахар дийза (Озиев И.С. вахари кхоллами ).

Лоарх1ам: поэта халкъа лит-ра дег1адоаладара,адамашта а халкъашта а юкъера машар а во-

шал а ч1оаг1дара баьча балхах дувцар;цун поэтически никъ де-та к1оаргаг1а гуча-

баккхар;из эздийча оамалех хьалвизза саг хина хилар гойтар ;нравственни кхетам

балар .

Гойтара г1ирс: Озиев С. сурт,поэта стихай сборникаш,цун кхолламахи вахарахи хетаяь публи-

кацеши фонохрестоматеи.

Дукха дийлад сога вахар,

Дукха дог а деладаьд :

Цкъа хьахулаш аз мел яхар,

Т1аккха дохаш,телхадаьд.

Озиев С. » Т1еххьара йоазув «.

Урока никъ :
I. Хьехархочун дош .

Озиев Исма1алий Салмана ц1и яьккхача эггара хьалха духьала отт наьна лоамаш,цу лоамара доаг1а б1а-масса хиш,уж шовдаш санна ц1енеи цхьалхеи хинна цу сага,бакъволча къонахчун доккха дог. Боккха а чоалхане а никъ баьб йоазонхочо вай заман а,заманхочун а бакъдола сурт-сибат гой-тара,вай замах т1ехьадисача г1улакхашца къовсам лоаттабара,уж вайна юкъера ц1ендаь д1адахара.

Мальсагов К.З.,Беков Д.Т. цхьана эггара хьалхарча деношка денз г1алг1ай лит-ра дег1адоаладе д1аволавенначарех ва Озиев С. Д1аьхий а овсаре а хилар цун вахар.Тамаш а яцар из иштта хила-ра.Б1арччача 20-ча б1аьшере г1алг1ай истореца мел хинна лоадаме х1ама из ше доакъашхо волаш е цох хьокхалуш чакхдаьлар. Цу б1арччача б1аьшере (Ваьв 1 феврале 1904 ш.,кхелхар 5 ноябре 2002 ш.) кхозза хаьрцача Россен 1аьдала лоаттамех Салманага кхаьчар:паччахьа заман 15 шуи,Советий 1аьдала 75 шуи,т1еххьарча»демократи»оалача ханах 10 шуи дар. «Сердало» газета 2-ча номер т1а г1алг1ай интеллигенцега даь ший «Кхайкарал « кепатехача ( 1923 ) денз,ше дунен т1а даьккхача 99 шерах 80 шу д1аделар цо дешара а,сердалон а,культура а г1улакха.Т1ате11а метта говзал 1омаеш, шаьръеш,из мотт хьехаргбола кечалаш-книжкаш арадоахаш,цу меттала художественни(ийсбахьален йоазонаш деш,иштта кхыча метташкара(къаьстта эрсий классикана )таржамаш деш. Цул совг1а,цун вахарцара дукха шераш д1адахад халкъа образоване къахьегаш.Из хиннав хьехархо,шко-ла дирек-тор,халкъаобразоване отдела инспектор,сердалон Министерства бехктокхаме болхло.Дукха учебни-каш оттадаьд ше а доакъашхо волаш.

Х1аьта цо баь ийсбахьален лит-рни болх вай шуца к1оаргга 1омабергба.Беков Т. д1аваьлча шолла-г1а воаг1а г1алг1ай поэт ва Озиев С.Вай лит-ре эггара хьалхара поэма яха жанр юкъейоалаяьр а из ва.Цо арахийцад 15 поэтически сборник,царех кхоъ эрсий меттала а да.Белгалйоахаргья вай царех цхьаццадарий ц1ераш.Уж да :«Ираза никъ»,»Лоаман лаьча»,»Б1аьсти»,» Сийлен наькъаш «,» Со теш»,»Хержараш»,»Сога вахар делакъеж «,» Вахара лараш «,» Ираза хьаст «.яхаш. Х1аьта царех х1арадар поэта яздаьд ший беррига низ, еррига говзал т1айохийташ. Ший еррига дега й1овхал д1а-луш, ший халкъа царех совг1ат хулдалар аьнна яздаьд авторо цар т1а мел дола х1ара дош, х1ара муг1. Х1анз шун ладувг1а таро хургья Озиев С. из вовзаш а везаш а хиннача а болча а цун заман-хоша язъяьча стихашка.

II . Дешархочун дош.

Хьалхара дешархо .

— Са еша безам ба Чахкиев К. 1989 ш. ший «Баьте зоахалол» яхача сборника юкъейихьа «Озиев Салманага» яха стихотворени ( 1оеш дагахьа )

Шоллаг1а дешархо .

— Сона ч1оаг1а хоза хийтар поэта юртахочо Озиев Салмана 80 шу дизара хетаяь ер стихотворе-ни«Поэтага» . ( 1оеш стих. )

Кхоалаг1а дешархо .

— » Къона къоанал» яхаш я са еша безам бола стихотворени.Из хетаяьй Осмиев Сосе Хьамзата

поэт ваь 75 шу дизара.. ( 1оеш дагахьа стих. )

III Хьехархочун дош.

— Х1анз ладувг1аргда вай Озиев И.С. вахара никъ техкача дешархошка.

Карточка № 1. Биографи.

Озиев Исма1алий Салман ваьв 1904 ш. 1 феврале Назрановски районерча Дошла-къий-Юрта.Цун да,Исма1ал,1арбий дешар а йоазув а ховш саг хиннав.Х1аьта а цунна ч1оаг1а лайнад ший во1о эрсий дешар а йоазув а 1омаделга.Из бахьан долаш 1911 ш. Озиев С. 7шу даьннача хана,цо из деша вохийт Дошлакъий — Юрта эрсий мотт а дешар а 1омаде аьнна йийлача школе. 1914 ш.- 1917 ш кхаччалца Озиев С. кхы а д1ахо деш лоаманхой берашта лаьрх1а йиллача школе.Белгала цигача гучабоал цун эрсий дешарца,эрсий классически лит-раца бола боккха безам.Къаьстта цу хана довза а довз,деза а лу цунПушкина,Лермонтова,Тургенева,Некрасова,Толстойя,Горьке говзаме йоазош. 1918-чеи 1919-чеи шерашка,ший заман наха юкъе сакхетамах дикка хьалхалаттачарех ше хиларах тарра,Из дакъа лоацаш хилар Къилбаседа Кавказе лаьттача граж-ки т1ема юкъе.Масала,топ бе а елла из дакъа лоа-цаш хилар г1алг1ай къахьегамхоша Наьсар-Керте Деникина эскара духьала беча т1ема юкъе,х1аьта цигача човнаш а контузи а хилар цунна.Къаьгга дагалаттар Озиев С. вайнаьха къахьегамхоша Совета 1аьдал бахьан лоаттабаькъовсам ,из бахьан долаш дик-дикаг1а болча къона-хаша шоашкара гайта дола турпала г1улакхаш. Иштта цу хана байзар Озиев С. г1ал-г1ай мехка контрреволюцена духьала къахьегамхой г1овттабаь бола С.Орджоникид-зе,С.М.Киров,Г1апур Ахриев,Филипп Михарадзе,Аслам-бек Шерипов,Идрис Зязиков,Юсуп Албогачиев,Ной Буачидзе.Х1аьта 1920 ш. д1адолалу г1алг1ай шко-лашка хьехархой кийчбара дола г1улакх.Цигача а эггара хьалхарчарца цхьана кхаь бетта курсашка

деша вода из.Цигача цунна вовза а вовз,геттара дукха а везалу ший хьехархо — г1алг1ай къаьнаг1вола поэт-просветитель Беков Д.Т. Ала деза ,белггала цо боссабир з1амигача сага дег чу наьна меттала долча йоазонца,говзамеча лит-раца бола безам,цо т1авийхар из вайнаьха советски лит-ра д1адола-дара ший низ а говзал а тахкара. Цул совг1а , цу курсашка ваг1ача хана Озиев С. иштта вовза а вовз,веза а лу эггара хьалха г1алг1ай алфавит а наьна меттала дола йоазув а арадаьккха вола ц1и-хеза 1илманхо а йоазонхоа хинна Мальсагов З. Уж ши саг вовзарах шийна даьнна доккха беркат ц1аккха а дицлуш вац поэт.Дилла а кийча хул из царех шийна а ший халкъа а баьнна пайда бувца. Керттерча даькъе уж дагалаьце оал цо :«Масса хана а дик-дикача нахах веттавала а,царгара дикадар 1омаде а ираз хиннад са «.

Карточка № 2 «Кхоллама никъ д1аболабалар» .

1923 ш. 17июне арадаьннача «Сердало» газета т1а кепатеха яр Озиев С. эггара хьал-ха язъяь «Г1ал-г1ай боккхийча а кагийча а нахага» яха статья.1924 ш.29 октябре арадаьннача газета т1а яр цун «Сердалон редакцега» яха шоллаг1а статья а.Х1аьта цу хана,вешта аьлча,1924 ш.,ший ткъо шу даьн-нача хана волавенна хиннав из грвзаме поэтически йоазонаш де а.Цунна дола дика тешал да 1924 ш. 10 июле арадаьннача»Сердало» газета т1а «Урдуви Тамареи»яхача поэма авторага редакцес ден-на хинна жоп.

Беков Д.Т. Мальсагов К.З.хьехаш хьехархой курсашка деша ваг1ача хана цар шийна мел даь хье-хараш ларде а дехкаш,кхеллад поэта ший хьалхара йоазош. Поэт 1924 ш.денз дикка говзаме йоазош деш хинналга белгалдеш я 1928 ш.«На подъёме» яхаш Ростове арадувлаш хиннача журнала т1а Къилбаседа Кавказа пролетарски йоазонхой Ассоциаце правлене председатель хиннача Владимир Ставскес язъяь статья а.Говза-ме йоазош де волавенна г1алг1ай къона поэт даькъала а вувцаш,цу т1а ц1ихезача эрсий йоазонхочо белгалдаьккхар Озиев С. даь йоазош дикка маьхала долга,из бахьан долаш цун говзал кхы а дег1айоалаяра новкъостал де дезалга.

«1924 шера, — яздаьдар В.П.Ставскес,- Озиев Салмана язъяьяр массехк дика ларх1а мегаргйолаш йола стихотворени,цхьабакъда,уж шийна худ-ни оаг1орахьара эсала хеташ,шийх нах белар кхераш,цо уж кепа ца тохаш лелайир 1928 шерага кхаччалца»..

Кхетаде дезаш да,ц1ихезача эрсий йоазонхочо иштта ший оаг1ув хьаллацаро цу ха-на язде д1аво-лалуш мара ца хиннача къонача поэта доккха новкъостал даьлга.Духхьал цу эрсий воккхача йоазон-хочо б1уболийтар Озиев С. ший низах,ший хьинарах.Къаьстта из бахьан долаш дог ураэтта вола къо-на поэт д1аволалу ший керда-керда произведенеш язъе,царна тайп-тайпара периодически изданеш-ка кепаеттийта.

IV .Уроках дийцачун корта бар :

1) Маца,мичахьа ваьв Озиев И.С.?

2) Белгалъяха цун цхьайолча поэтически сборникий ц1ераш.

3) Маца денз д1аболабеннарг ларх1а беза Озиев С. кхоллама никъ?

4) Поэт хиларал совг1а,кхы мишта белгалваьнна хиннав Озиев С.?

V Ц1аг1а : 1. План а оттайий,лекци хьаювца.

2. Даьхенна хетаяь стихаш белгалъяха,шаьра еша.

3.Хоам бе укх темах :«Даьхен сийле «( цхьан дешархочоа лу )

Урок № 23.

Тема: Даьхенна хетаяь поэзи.

Лоарх1ам: поэта ший стихашка Даьхен сийле мишта хестаю белгалдаккхар; Даьхен ираз ба-

хьан ваха,къахьега цо мехкахой т1ахьехар гучадаккхар, Даьхенцара безам кхебар.

Гойтара г1ирс : Озиев И. С. сурт , цун поэтически сборникаш .

Са х1ара ден 1уйре

Хьо горца б1арг белаш,

Хьо хьесташ йолалу.

Са х1ара ден сайре

Хьа диках дог дузаш,

Хьо езаш кхоачалу :

Хьо маьрша яхийла,

Хьамсара Даьхе !

Озиев И.С. » Даьхенга!
Урока никъ :

I. Хьехархочун дош.

— Ший йоазоний говзал лакхъелгах кертера декхар а лоарх1аш,шийгара доаг1ар Даьхенна д1адала г1ийртав Озиев Исма1алий Салман массаза а. Миччахьа балха т1а из хиларах,цун кертеа чу цхьа уйла хиннай — Даьхенах,цун 1аламах,мехка хиннача хозача хувцамех дикаг1а дувцаргдола,г1алг1ай меттацара дег чу дувшаргдола дешаш лехал-га.Из дика гу цун Даьхенна хетаяь стихаш 1ойийшача.

Хьожаргда вай мишта дег1аенай из тема Озиев С. кхоллама юкъе.(Из тема техкача дешархочунна да дош )

II. Дешархочун хоам.

Революцен шераш а,граж-ки т1ом а чакхбаьнна,1аьдал а ч1оаг1денна,г1алг1ай шоай паччахьалкхе а йилла баха хайшача 20-чеи 30-чеи шерашка Озиев С. ч1оаг1а къахьийгар халкъа сердал йоаржа-еча.Цо хьинаре къахьийгар Буро т1еи,тайп-тайпарча г1ал г1ай юрташкеи,Шолж-Г1алий т1еи.Из болх ца хаддаш д1абихьар ца къам мехках даккхалца.

Поэта дика кхетадора г1алг1ай 1алаьмате дешара т1ехьабиса хилар.Цудухьа шийна ма могга д1а-кхайкайора цо кердача 1аьдало енна бокъонаш,поэтически меттаца д1ахайтар,дешар сердало,ца-дешар боадо хилар.Худ-ни боарамга диллача цу юкъа цо язъяь стихаш геттара лакхарча поэтически говзалца язъяь хиннаецаре а,ала доаг1а,цар т1а хоалуш яр поэта ший къаманца ювзаенна йола саго-то,цун ший тайпара йола оаз.Цул совг1а,цар т1а гуш дар вай лит-ра дег1адоаладара даькъе поэт дика аьттув баргболаш хилар.

Озиев С. кхоллама юкъе дукха я цунна ший Даьхенах халкъа ираза пхьоале хеташ йолга гучадоа-ккхаш йола стихаш.Царех я «Даьхенгара»,»Даьхенна веза»,»Даьхен ва со»,»Даьхен ираз бахьан » яха стихаш.

III Хьалххе а уж стихаш шаьра,къоастадеш еша декхар деннача дешархоша 1оеш .

IV Хьехархочун дош.

Иштта хозеи к1оаргеи,ший Даьхенцара безам гучабоаккхаш йола Даьхен сийле,цун йоа-кхо е вай т1ахьехаш йола стихаш цо кепатеха хиннай 1984 ш. «Даьхен сийле»яхача сборника т1а.Х1аьта вай хрестомате т1а кепатеха я цун Даьхен хетаяьча циклах ди-каг1а йола «Даьхенцара безам» яха сти-хотворени.Укх т1а поэта ц1енача,дег чура к1оаргга хьайоа-г1ача уйланца,б1айхача безамца хьагойт ший Даьхенцара безам,гуча-доаккх ше маца пар-г1ата а раьза а хургва,ший маца сатувргда.Ладувг1а-лаш укх стих. (1оеш )

V. Урока корта бар :

1) Мишта хила веза,йоах Озиев С. Даьхе езаш вола саг ? 1одеша уж муг1араш.

2) Ц1аькха а «Даьхенцара безам» яха стих. шаьра 1оеша.

3) Сенах лоарх1 поэта ираз ?

VI. Ц1аг1а: «Даьхенцара безам» — дагахьа 1омае ( д. 1. )

Урк № 24.

Ответ:

Г1алг1ай Эздел

Автор: Хамхой Дауд

Г1алг1ай эздел дувца велча, деррига вахар дувца деза х1ана аьлча, саг сакхетамча венача хана денз из венна д1авалалца цун из леладе дезандаь. Эздел долаш волча сагах оалаш да. Эздий ва из аьла санна — аьле! Кхы оалаш да, «Эздел долчча — сабар да, — сабар долча — денал да. Эзделаца дувзаденна дуккха а да г1алг1ай кицаш. Эздел яхача деша вай ма1ан дича. Эздело йоах вайга, эзе, дисте, уйла йий де 1айха хьа мел дер. Т1аккха мара нийса хургдац 1а хьа дер, яхалга да из.» Г1алг1ай дукхаг1а мел дола дешаш, 1а д1а уйла йича, хьона хьехам беш, нийсаг1а бола вахар никъ малаг1а ба хайташ, эзара шера метто литта хьа доаг1аш да. Эздел вай хьайица вай ц1аг1ара хьадоаг1а. Вай сакхетамчу даьхкача нанас хьех вайна, вай мишта даха деза, наха юкъе мишта хила деза, фу леладе деза, малаг1а никъ лаца беза. Ший да — нана, воша — йиша, даь -йиша, даь воша, наьна — йийша, наьн — нана, даь — да, лоалахои юртара нах, мехкара нах мишта ларх1а беза. Кхы а дуккха х1амаш доаг1а эздела юкъе. Наьнаца леладе деза эздел.

Ший нана езар, цун сий дар цо шийга яхар дар, наьна юхь ца йоагаяр, ший нанна балха така новкъостал дар. Нана цамогаш хуле, цунна дола дарба лахар, къоанала къалйиссача цунга дика хьожаш, хилар вай массане декхар да. Даьла Элчано аьннад: — наьна когашта к1ала йоал хьона, хьа Ялсмале аьнна. Наьнал дезаг1а леладе дезаш х1ама дац укх дунен чу. Вайга эггара хьалха укх лаьтта ког боаккхийтар, вай лела 1омадаьр Нана я. Наьна б1аргашца дайнад вайна дуне. Нанас кхеду вай, ший деча, ший кулгий, й1овхало яле. Дуненчу ше йоаккха ха, вайха дог лазаш йоакх нанас. Даар, могар, дувхар, шийна кходеш, ший дезалхочоа дут нанас. Ший наьна сий ца дер, цо яхар ца дер а сона саг ва ала могаргдац. Наьна санна лерх1ам бе безаш ва да а. Да везаш сий деш хьо ца хуле наха сий дергдац хьа, Далла везаргвац хьо. Даьца эхь, эздел, сабар хила деза массахана. Даь юхь е еза, хьайга яхар де деза, беча балха уллув хила веза. Дас хьайга х1ама хаьттача, сабарца жоп дала, деза. Да хьа чу ваьлча нийсса ура этта маг1а баьрче дикаг1а йола моттиг д1аяла еза. Г1алг1ай 1аьдалех даьца 1охайна во1о, йо1о, несо х1ама дуаш дац. Да волча ц1аг1а аркъала ухаш белаш хилац дезал, сакхетача баьнна боккха хилча из хоза дац. Керта кий йоацаш, дег1 дерзана б1арга вайташ хилац дезалхо. Дас къамаьл деча хана, юкъе лелхаш, ший дар дувцаш хилац дезалхочо. Дас даь хьехар д1аэцаш хул дика дезалхочо. Во хьехар дергдац цо, х1ана аьлча дас ший дезалхочо во хьехар дергдац, воча новкъа воаккхаргвац, дика дар мара аргдац. Ший корта ца бовзачоа, когаш бовзаргбац яьхад вай даьша. Даьга ла ца дувг1ачоа ше малув ховргдац, ший дай малашб ховргдац, ший гаргало йовзарьяц, кхычоа д1ахьеха ховргдац, ше 1омадаьр, шийна ховр мара т1ехьенна д1ахьеха йиш яц. Эхь — эздел, сабар, денал, яхь, вай даьгара 1омаду вай, цун оамал г1улакх, вайца даха дусс. Нахаца 1имерза хилар, гаргало лерх1ар, дика, во нахаца декъар, лоалахошка, юртахошка, мехкахошка во деча оарцаг1валар, деха веначоа хьайга дар кхо ца деш д1адалар, ца могаш метта улачунга хьажа вахар, хьаьнала къахьегаш хьай дезал кхабар, царна дика хьехар деш дезал кхебар — из деррига даьгара 1омаду вай. Хьаша — да ларх1ар, тешаме доттаг1 хилар хьона улув ваьннача, новкъа воде, хьайца вог1ачунна дика новкъост хилар, наькъа хьовзам хилча из к1алвита д1аг1оргвоацаш кхыча къаман юкъе, ваха лела хье нийсвелча цу къаман 1адат ларх1ар, цу къаманца тарвола хьажар. «Селий вордат1а хайча, Селий зурма лакха» яьхад вай даьша. Хай зурма йицье яхилга дац из, тарвала ха яхилга да из.

Объяснение:

«Са еза ГIалгIайче»

     Iалаьмате чIоагIа хоза ба са   мохк. Даьхенцара безам чIоагIа ба са. Мах баь варгвоацаш хоза а,боккха лоархIам болаш ба,аьнна хет сона вайнаьха багахбувцам. Цун эггара дикагIйола произведенеш даьшкара тIехьенга ювлаш, эзараш шераш а даьнна,тха ханага кхаьчай. Эггара хозагIа йола моттигаш я вай ГIалгIайче. Вай мехка, гIолла чакхдоалаш массехк хий да: Тирк, Iарамхи, Эса, Шолж, ГIалми, Фарта. Тайп-тайпара лоамаш, хьунаш, довкъаш беркате йоккха шаьра аренаш-цхьаккха, а лаьттан гаиз яц ГIалгIайче йоацаш. Сона чIоагIа лоархIаме, хоза хет чIоагIа В. А. Сухомлинский яздаь дешаш. «Наьна мотт ца безаш, цо яхар  ца ховш вола саг-дай а тайпа а доацар ва.
      Даьй-мохк беза йиш яц наьна метта дош ца дезачоа!!!
Дукха говзалаш хьакхеллай адамий хьаькъало, говзало. Даькъал хилда хьаьнал вахар тIом юкъе а боацаш вай мехка дезар халкъаш паргIатадоалаш.
Дала дукха йоаха, йойла са еза ГIалгIайче!

Язъяй: Галай Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5 
28-гIа сентябрь 2010 шу

ХIара сага  ше ваь моттиг хьамсара  хул. Мишта а хургьяц из хьамсара, зIамига волча хана денз цун хозленга дIа Iамаш, хIара моттиг йовза а йовзаш  хьалкхийна хилча? Иштта я са эггара хьамсара  йола моттиг – са еза ГIалгIайче.  Ше зIамигача ханага хьажача боккха чулоацам  болаш ба цун вахара никъ: Хьайийла я ГIалгIай Паччахьалкхен Университет, дешархошта лицей, гимназии, дукха керда школаш, берашта ловза а лела моттигаш. Дуккха халонаш тIаетта яле а, наха шоайла вIаший  новкъостал  ду, барт, къахетам, цхьоагIо бахьан долаш латт вай хоза ГIалгIайче.

«Хьа байракха тIа лепаш Маьлх  лир  хилча,
-Малх сана сийрда хила деза хьа вахар,  ГIалгIайче!»

                                           Язъяй:  Бакаева Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5 
28-гIа сентябрь 2010 шу

Итоговое сочинение 2022-2023

Подход к формированию тем для итогового сочинения 2022-2023 изменился. Вместо направлений появится закрытый банк тем, состоящий из 3 тематических разделов (с подразделами):

Список литературы к итоговому сочинению

1. Духовно-нравственные ориентиры в жизни человека
1.1.Внутренний мир человека и его личностные качества.
1.2. Отношение человека к другому человеку (окружению), нравственные идеалы и выбор между добром и злом.
1.3. Познание человеком самого себя.
1.4. Свобода человека и ее ограничения.

2. Семья, общество, Отечество в жизни человека
2.1. Семья, род; семейные ценности и традиции.
2.2. Человек и общество.
2.3. Родина, государство, гражданская позиция человека.

3. Природа и культура в жизни человека
3.1. Природа и человек.
3.2. Наука и человек.
3.3. Искусство и человек.

В 2022 году будут использованы темы прошлых лет, а с 2023 банк будет пополняться новыми темами.

Список литературы к итоговому сочинению
Аргументы на тему «Духовно-нравственные ориентиры в жизни человека
Аргументы на тему «Семья, общество, Отечество в жизни человека
Темы итоговых сочинений 2014-2022

Примеры итоговых сочинений

Примеры итоговых сочинений 2022-2023
Примеры итоговых сочинений 2021-2022
Примеры итоговых сочинений 2020-2021
Примеры итоговых сочинений 2019-2020

Итоговое сочинение — это самостоятельная письменная работа, предполагающая изложение обучающимися своих мыслей на заданную тему.

Итоговое сочинение имеет свои особенности:

1) итоговое сочинение является допуском выпускника к ЕГЭ
2) результаты итогового сочинения могут учитываться при поступлении в университет (по решению вуза) (максимально можно получить 10 дополнительных баллов)
3) объем итогового сочинения — не менее 250 слов;
4) темы итогового сочинения не бывают известны заранее, выпускники узнают их в день написания итогового сочинения;
5) на написание итогового сочинения отводится не более 4 часов
6) для написания итогового сочинения необходимо привлекать литературный материал (художественную, документальную, мемуарную, публицистическую, научную, научно-популярную литературу, произведения устного народного творчества (за исключением малых жанров), дневники, путевые очерки, литературную критику, другие источники отечественной или мировой литературы (достаточно опоры на одно произведение)
7) итоговое сочинение проверяют на соответствие 2 требованиям (объем и самостоятельность) и 5 критериям (соответствие теме, аргументация, композиция и логика рассуждений, качество письменной речи, грамотность).
результат итогового сочинения — «зачет» или «незачет».

Что должен уметь выпускник, чтобы написать итоговое сочинение?
− доказывать свою позицию, формулировать аргументы;
− подкреплять аргументы примерами из литературы
− логично выстраивать рассуждение на предложенную тему, выдерживать соотношение между тезисом и доказательствами;
− выражать мысли, используя разнообразную лексику и различные грамматические конструкции;
− соблюдать речевые, орфографические, пунктуационные, грамматические нормы.