Туугъан жерим сочинение на балкарском языке

Санга алгъыш эте, чыгъама тангнга,
Сени унутурча кюн туумаз манга.
Буз кибик сууукъ сууларынгдан къандым,
Сени тансыкълап, жилядым, къууандым.

Сенсиз насып болмаз бир инсанынга,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!

Сангырау болсам да, эштип турурма
Чапыракъ тауушунгу кюз артында,
Сокъур болсам да, ажашмай барырма
Къызыл къаным боягъан жолларынгда.

Кёз, жюрек жарыкъ да сенсе инсаннга,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!

Къургъакъ къарынгда аякъ тауушуму,
Къайда болсам да, турурма эштгенлей,
Ол жашил жайынгы, ол акъ къышынгы
Не узакъда да турурма кёргенлей.

Насып да, къууанч да сенсе хар саугъа,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!

Сени жолларынг ётедиле бары
Жюрегим бла, ала бары – бийик,
Жырлагъанларында къанатлыларынг,
Тынгыладым, тиллерин билген кибик.

Юй, гыржын, суу да сен бересе саугъа,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!

Кеченги да, кюнюнгю да тюрсюнюн
Жюрютеме биргеме кёзлеримде,
Жашларынгы, къызларынгы тепсеуюн,
Жырларын да жюрютеме кёлюмде.

Ичгенме, къапланып терк сууларынга,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!

Санларыбызда къан сени къанынгды,
Жюрек кючюбюзню алгъанбыз сенден,
Жюрегибизде жыр сени жырынгды,
Таймай къатлайма мен кечеде-кюнде:
Бар насыбы да сенсе жаны саугъа,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!..

1947

Малкъар поэт, драматург Боташланы Жарахматны жашы Исса 1925 жылда 20-чы сентябрьде Кёнделенде туугъанды. Аны жашау жолу кеси тёлюсюнден энчи тюйюл эди. Ишчи адам эди атасы Жарахмат. Аны уллу юйюрю, башха эллилерича, малчылыкъ бла, жерчилик бла баш тутханды. Жангы власть келтирген эркинликле Жарахматны, аны юй бийчесин да къууандыргъандыла. Энди аланы алты жашлары,  юч къызлары да жангы жашау къураргъа боллукъ эдиле. Ишлерге, билим алыргъа. Ала анга итиннгендиле. Жарсыугъа, Жарахмат дуниядан замансыз кетип, сабийлени аналары ёсдюргенди. Таматалары кичилеге сакъ болуу юйюрде адет эди.

Исса Жарахматны сабийлерини барындан да айырмалы болгъанды. Школда окъугъан заманында окъуна, сёзню сёзге тизип, агитациялы масхара назмучукъла къурап, аланы айтып, бирде уа макъамгъа салып, устазларын, нёгерлерин да къууандыра эди. Россейден келген оруслу устазланы бек сюйген сохталары эди Исса. Бютюнда немис тилден окъутхан Анна Степановнаны. Исса окъугъан класс аны къолунда эди. Анна Степановнаны сабийлери немис тилни иги билгендиле. Мени анам Хочуланы Ханий Исса бла бир классда окъугъаны себепли  ол затланы сабийлигимден билеме. 

Боташланы Иссаны драматургиягъа жолу уруш аллы жыллада башланнганды. Малкъар адабиятны къуралыууна, айныууна эс бургъан жазыучуланы бир къаууму – Шахмырзаланы Саид, Гуртуланы Берт, Хочуланы Салих, Этезланы Омар, дагъыда башхала-эл клублада  хайырланырча, къысха сахна оюнчукъла жазгъандыла. Бюгюннгю кёз бла къарагъанда, ол оюнланы кемчиликлери да болур эди, алай ол кезиуде ала – биринчиле, кеслерини огъурлу ишлерин этгендиле – таулуланы сезимлерин, культура излемлерин къозгъап, уллу керти искусствогъа жол ачхандыла.

Боташланы Исса жашагъан Кёнделен элни школунда жаш устазла Жантудууланы Магомет, Чечокъланы Юсюп, Алийланы Хажикъасым драма кружок къурагъан эдиле. Ала кеслери пьесачыкъла, сюжетле жазып неда орус тилден кёчюрюп, алай сала эдиле оюнланы. Сахнада керекли затланы – кийимлени, башха атрибутланы да, – бир сёз бла айтханда, реквизитни элден жыя эдиле. Къалай сюйюп келе эдиле эл клубха оюнлагъа къараргъа эллиле! Бир-бирле, туурадан къарап, ол чам, масхара халда жазылгъан оюнлада кеслерин танып, уяла эдиле, бирле къууана эдиле. Жарсыугъа, ол оюнладан бири да  сакъланмагъанды. 

Ма аллай, халкъыбызда театргъа сюймеклик тамырла ие башлагъан заманда ёсген Боташланы Исса сахнагъа уллу эс бургъаны сейир тюйюлдю.

Кёчгюнчюлюкню заманында Жарахматны юйюрю Къыргъызстаннга тюшгенди, Фрунзе тийресине. Анда Исса Опера бла балетни театрына тепсеучю болуп, ишлерге киреди. Артда ол анда администратор болуп да ишлегенди. Иссаны эсгергенде,  ол заманда жете келген жашчыкъла, бюгюн а – жыл санлары келген адамла, ол жылланы уллу жылыу бла, ыразылыкъ бла эсгериучюдюле. Биринчи аланы театр искусство бла танышдыргъан Боташланы Исса болгъанды. Артдаракъда, эркинлик берилгенде, Фрунзеде шахарда къырал университетде  Къарачай-малкъар тепсеулени ансамблин да Исса къурагъанды. Ата журтларындан узакъда аллай миллет ансамбльни биринчи концертлерине къарагъан таулуланы, къарачайлыланы къууанчлары жюреклерине сыйынмай эди. Ол миллетибизни къыйын жылларында бизни халкълыгъыбызны чертген, эсге салгъан, ёхтемлик, ийнаныу, къарыу берген, умутланы жангыртхан, санап багъасы болмагъан бир шарт эди ол.  

Малкъаргъа къайтхандан сора Исса, Москвада адабият институтха кирип, аны заочно окъуп бошагъанды. Ызы бла экижыллыкъ адабият курсланы  да тауусханды. Туугъан жеринде да Боташланы Исса искусство бла байламлы болгъанлай тургъанды – ол алгъа Малкъар театрны директоруну къуллугъуна салыннганды,  ызы бла сурат музейни таматасыны къуллугъунда 28 жыл ишлегенди.

Ол заманда бизни миллет литература айный, кюч ала бара эди. Адабият жанын алсанг, назмула, поэмала, хапарла, повестьле  окъуна жазыла эдиле. Таулула не жанрда да усталыкъларын, хунерлерин, фахмуларын сынай эдиле. Пьеса жазгъан адам а жокъ эди. Урушха дери малкъар тилде жазылып жаланда бир сахна оюн бар эди – Геляланы Рамазанны пьесасы. Ол да тас болуп, аны кесеклерин Жантудууланы Исса эсге тюшюрюп, жыйышдырыргъа кюрешген эди. 

Малкъар театрны жангыдан къураргъа дегенде, ол затха Боташланы Исса бла Атайланы Магомет уллу къыйын салгъандыла. Ала, малкъар халкъ Ата журтуна къайтханда, аны къыраллыгъы, миллет эркинлиги да болгъанда, жангыдан Малкъар театрны къурауну магъанасы уллу болгъанын республиканы таматаларыны эслерине салып. Оноучуладан кёл тапхандан сора  ол ишни къолгъа алгъандыла, сюргюнден къайтхан артистлеге сёлешип, аланы бирге жыйып, труппа къурагъандыла. 

Жашауун театр бла байламлы этген таулу жаш Боташланы Исса ана тилинде драматургия жанрны айнытыу амалланы излегенди. Аны биринчи пьесасы «Таулада танг жарыйды» деген юч актлы, беш суратлы драмады. Ол биринчи 1958 жылда «Шуёхлукъ» альманахда басмаланнган эди. Ары дери уа, 1957 жылда ноябрьде, Малкъар театр жангыдан къуралып, ишлеп башлагъанда, биринчи спектакль анга кёре алыннган эди. 1958 жылда 9-чу апрельде спектакльни биринчи оюну болгъанды.  Ол оюнну театрны баш режиссёру Е. Скляров салгъан эди. Драма тау эллеге революцияны къалай киргенин суратлайды. Ол кюнлени Боташланы Исса, ойнагъан артистле да къарагъанны кёз аллына  алай уста келтирген эдиле, халкъ таныгъан революционерле  Жабелланы Мусосну, Мусукаланы Ахматны, башхаланы да танып, оюннга къарагъанла малкъар труппаны эл-эллеге къайтып-къайтып чакъырып, ол оюннга эки-юч да къарап тургъандыла. Ол заманда театрны сыйы алай бийик эди, малкъар труппа элге келсе, клублада олтурур жер угъай, сюелир жер да къалмай эди. Онюч жылны Ата журтларындан айырылып тургъан таулула кеслерини миллет искусстволарын, айхай да, багъалай эдиле. Адамны тыш сыфатын сурат кёргюзте эсе, ич дуниябызны, къылыгъыбызны, сезимлерибизни театр кёргюзтеди. Ол жашауну кюзгюсюдю дегенле жангыла болмазла. Сахна оюнлада кёрюннген къылыкъланы, адетлени ариуларын кесибизде кёрюрге излейбиз, кёзге эриши кёрюннген аман къылыкъларыбызны тюзетирге кюрешебиз. Алай эсе уа, театр халкъны культурасыны ёсюм даражасын туура этген бир шартды. Ол кюнледе уа  миллет бла байламлы болгъан не шартха да къууанч бла тюбеген таулула насыплы эдиле.

Боташланы Иссаны малкъар драматургиягъа салгъан къыйыны уллуду. Аны «Къушла бийикни сюедиле», «Абирек», «Солтанны къадары», «Сени жулдузунг батмаз», «Кёнделенде той барады» деген, башха пьесалары да Малкъар театрны сахнасын жарытхандыла. 

Исса сабий жылларындан назму жазып башлагъан эсе да, аланы биринчи кере 1956 жылда басмалагъанды. Ол назму жыйымдыкъгъа Иссаны «Биринчи назмум», «Колхоз тойда», «Ингирликде», «Къызны жыры», «Фрунзе шахаргъа» деген эм дагъыда башха назмулары киргендиле. Иссаны назмулары жыргъа деп тизилгенлери бир-бир назмуларыны атларындан окъуна кёрюнюп турады. Ызы бла «Жюрегимден жырлайма» деген аты бла  Фрунзеде 1957 жылда энчи китабы басмаланнган эди. Иссаны экинчи назму китабы уа «Экинчи тюбешиу» деген аты бла басмадан 1961 жылда чыкъгъанды. Аны 1968 жылда чыкъгъан «Эгер» деген китабы уа поэт поэзияда жаланда назмучулукъ бла кюрешип къалмай, уллу жанргъа – поэма жазаргъа — кёчгенине шагъатлыкъ этеди. 

Бу китапда аны «Таула сакълайдыла» деген поэмасы басмаланнганды. Иссаны дагъыда болгъанды поэмалары «Эгер», «Жерими жулдузу», д.а.к.

Нени юсюнден жаза эди поэт? «Эгер» деген поэма итге жораланады. Итни иесине кертичилиги сейир этдиреди. Бир-бирледе анга сылтау да табалмайса. Бу поэманы сюжет ызы тау элде башланады. Жаш адам Аныуар, айтхылы уучу Харуннга эришип, аныча болургъа сюйюп, эгер ит багъады. Жашны окъуууна заран болады деп, анасы итни уучу Харуннга береди. Харунну Эгер айыудан къоруйду. 

Уруш башланады. Аныуар ары кетеди. Харун а, ауругъан этеме деп, сылтау табып, элде къалып, фашистлеге къуллукъ этип турады. Фашистле Аныуарны анасыны кюбюрюн къозгъап, жашыны аскерчи суратын тапханда, Эгер, жетип, арбазда душман солдатны къолундан суратны сермеп ауузуна алып къачып кетеди. Ол заманда фашист аны жаралы этеди. Эгер, жаралы аягъы къыйнап, иги чабалмай башлагъанда, Харун итни ушкок бла кеси урады. Урушда бир санын къоюп келген Аныуар а, шаудан къатында ёлалмай-къалалмай тургъан Эгерни кёрюп, юйюне алып келеди, анга багъады. Харунну уа артда сатлыкъ болгъаны ючюн Сибирьге жибередиле. 

Бу поэмада жашау къыйынлыкъ, билмей тургъанлай келген уллу трагедия, къылыкъ психологияны энчилиги адамны, итни юслери бла суратланады. Тау мамыр эллеге уруш келтирген къыйынлыкъ адамны сезимин, итни кертичилигин сынап къоймай, саулай табийгъатны да сынайды. Автор, тау элде болгъан тюрлениулени санай, ол затланы шарт ачыкълайды. 

Боташланы Исса «Жерими жулдузу» деген поэмасын Къулийланы Къайсыннга атагъанды. Поэтни кесин ауруу хорлап тура эсе да, тенгине, шуёхуна кюйгени уа алдаусузду. Поэмада къобузчу къыз: «Къайсыныбыз тартыуумдады!» – дейди. Жырчы жаш: «Къайсын жырла айтыуумдады!» – дейди. Тау къуш: «Къайсын къанат къагъыуумдады!» – дейди. Жугъутур: «Къайсын туугъан тауларымдады!» – дейди… Намаз этген таулу ана: «Жашым – Къайсыным тилегимдеди!» – дейди. Къарт таулу: «Къайсын мени алгъышымдады!» – дейди. Назмучу жаш а: «Къайсын мени сагъышымдады!» – дейди. 

Хар не да табийгъатдан башланады. Иссаны кёп назмулары тау ёрлеге, тау суулагъа, шауданлагъа, къаялагъа аталадыла.

Жерими ариулугъуна бир къара:
Чегетни чырпысы къолан кюйюзча. 
Къайынла ауанасында суу бара,
Жанбаш тёбе да – жугъутур мюйюзча…

Поэтни граждан лирикасы Ата журтуна, туугъан элине, жерине, анагъа, атагъа, эллилерине сюймекликден толуду. Иги кесек назмусу, бютюнда тёрттизгинлери, философия магъананы элтедиле:

Адам дуниягъа, хар зат мениди
Дегенча, къолларын къысып, келеди.
Ёлсе уа, кёрюгюз, элтгеним неди
Дегенча, къолларын ачып, ёледи…

Неда:

Китапны бир бетин ачып жапханча,
Ёмюрюмден бюгюн да бир кюн кетди.
Тынгысызма, ахыр кюнюм батханча:
Бюгюн ишим кимни ыразы этди?

Поэзияны жумушу олду – хар бирибиз да кеси кесибизге анда туугъан сорууланы сора турсакъ, жашау иги жанына тюрленири хакъды.

Боташланы Иссаны лирика жигити кесини ич дуниясын, сезимлерин сюймеклик назмулада ачады. Аланы асламысы, ийнарлача, чам, лакъырда халда жазылгъандыла – «Къобузчу къызгъа», «Таулада сюймеклик жыр», «Мени сюе эсенг», «Мени саугъам»…

Боташланы Иссаны къалам къарындашларына, шуёхларына атагъан назмулары асламдыла – Будайланы Азретге, Залийханланы Жанакъайытха, Отарланы Керимге, Шауаланы Пагогъа, Журтубайланы Хаджи-Муратха, Хубийланы Назирге бла Магометге, Батчаланы Борисге, Кърымшамхалланы Хамзатха, къыргъызлы шуёхларына, дагъыда башхалагъа.  Биз сюйген адамла бизни жашауубузну бир кесегидиле. Алагъа ыразылыкъ сёзюбюзню айтыргъа не заманда да жетишип бармайбыз. Кеч болса уа, ол зат къыйнайды. Аллай аталгъан назмуларыны арасында Боташланы Иссаны «Кязимни таш суратыны аллында» деген назму къаууму айырмалыды. Анда назмуну лирика жигити Бызынгы тарында айланады. Табийгъат аны сёз нёгериди. Ала экиси да бирге эсгередиле закийликни, адамлыкъны да юлгюсю Кязим хажини. Мужураши шаудан былай айтады:

Кязим, суудан къош ууучун толтуруп,
Иче эди суусап болгъан кюнюнде.
Онг жанымда къара ташха олтуруп,
Назмуларын айта эди кёлюнден…

Назмуда кюн чыкъгъандан зурнукла учуп келедиле. Таула уа алай айтадыла:

– Угъай, ала зурнукла тюйюлдюле –
Назмулалла. Келедиле тизилип
Къарт Кязимни назмулары…

Мурккула къызарадыла. Таула уа айтадыла:

– … Угъай, мурккула чакъмайла.
Къарт Кязимни назмуларын сюйгенле,
Аланы бир эсгермей, от жакъмайла.

Къанатлыла уялагъа къонадыла. Таула уа айтадыла:

– Чыпчыкъла угъай да, уя салгъанла –
Кязимни назмуларыдыла ала,
Хар таулу юйню тёрюне къоннганла…

Боташланы Исса кеси заманыны поэти, жырчысы. Аны жыр болуп къалгъан назмулары, авторну излетмей, халкъныкъыла болуп къалгъаннга ушайдыла. Поэтни ишине андан уллу багъа уа къайда табыллыкъды? Сёз ючюн, халкъыбызны алтын ауазы  Отарланы Омар жырлаучу «Анам, мени сакълама» деген жырны сёзлери Боташланы Иссаныдыла. Ол бу назмуну Ата журт урушда жоюлгъан Доттуланы Ахматха атап жазгъанды. Батырбийланы Омаргъа аталгъан «Сени жулдузунг батмаз»  деген жырны да Исса жазгъанды. Бусагъатда «Лейля» деген жырны жаш адамла бир да сюйюп жырлайдыла. Эжиую буду:

Къарачы, Лейля, къарачы кёзюме!
Жюрегими отун анда кёрюрсе.
Ийнанчы, Лейля, ийнагъым, сёзюме!
Ийнансанг, жырыма жууап берирсе…

Бу жырны сёзлери да Боташланы Иссаныдыла.

«Дон сууу» деген жырны сёзлерин а Боташланы Исса антлы шуёху, бирге ёсген тенги, кёнделенчи жаш Энейланы Залкуфну эсгере жазгъанды. Бу жыр, жаланда таулу халкъны жигит жашына аталып къалмай,  117-чи Кавдивизияны санында Дон сууну жагъасында ажымлы жоюлгъан таулу жашлагъа эсгертме болгъанды. Ажымлылыгъы уа неде эди – танклагъа къажау уруш сынауу болмагъан атлы аскерни салгъан эдиле таматала.

Жашау къысхады. Болсада Боташланы Жарахматны жашы Исса – поэт, драматург, КъМР-ни, РСФСР-ни да искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу  – бу дунияда къоюп кетген сёз аны жумушакъ ауазын сакълап турады: 

Уллу болмаса да мени жюрегим,
Барыгъызны да сыйындырыр кибик,
Жюрегимде – сиз бла туугъан жерим,
Оту да бар сизни жылытыр кибик…

Обновлено: 11.03.2023

Мени къалай ары атсала да,
Къайтырма санга.
Жолла узакъгъа чакъырсала да,
Къайтырма санга.

Туугъан жерим, мени таулу жерим –
Эм ариуу жерни!
Чегем элим, мени туугъан элим –
Ёхтемлигим мени.

Портал Стихи.ру предоставляет авторам возможность свободной публикации своих литературных произведений в сети Интернет на основании пользовательского договора. Все авторские права на произведения принадлежат авторам и охраняются законом. Перепечатка произведений возможна только с согласия его автора, к которому вы можете обратиться на его авторской странице. Ответственность за тексты произведений авторы несут самостоятельно на основании правил публикации и законодательства Российской Федерации. Данные пользователей обрабатываются на основании Политики обработки персональных данных. Вы также можете посмотреть более подробную информацию о портале и связаться с администрацией.

© Все права принадлежат авторам, 2000-2022. Портал работает под эгидой Российского союза писателей. 18+

• Для учеников 1-11 классов и дошкольников
• Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Описание презентации по отдельным слайдам:

Туугъан жерим,Ата журтум-Малкъарым!

М И Н Г И Т А У. Сен кёкге жете,бийиксе, Ууакъ тауланы ичинде. Мияла кибик жылтырай, Къанга бузларынг юсюнгде.

Ч Е Г Е М Т А Р Ы. Мени жаннетге ушагъан жерге Элтсенг да-кёгетле къыш да бишген, Мен анда да,къарп кёкге-ёрге, Жарсырма,кече къапханнга тюшген Жаныуар кибик,турурма алай, Эсге тюшюрюп жерими ташлары, Жукъум келип,мен жукълагъанымлай, Тюшюме кирир Чегемни къары.

Черек тары. Черек тары къууандыра кёзлени, Излетеди бизге ариу сёзлени. Шорхулдайды Черек тарны череги, Къууандырад тауу, сууу, тереги.

Х о л а м –Б ы з ы н г ы Бийиклени къууанчына алгъыш Этеме,акъыл бийиклигине. Жюрекни бийиклигине-алгъыш, Дунияны кырдыгына,кюнюне!

Сагъыш эт да,бил. Мен сизге Малкъарны бек ариу тарлары бла шагъырей этдим.Энди бу суратлагъа къарагъыз да айтыгъыз,Малкъарны къайсы жерлеридиле была.Туугъан жерибизни ким иги билгени анга кёре белгили боллукъду.

Эришиу бошалды. Бу гюлле уа хорлагъаннга саугъагъа!

• подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
• по всем предметам 1-11 классов

Курс повышения квалификации

Охрана труда

• Сейчас обучается 124 человека из 44 регионов

Курс профессиональной переподготовки

Охрана труда

Курс профессиональной переподготовки

Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе

• ЗП до 91 000 руб.
• Гибкий график
• Удаленная работа

Дистанционные курсы для педагогов

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

5 604 630 материалов в базе

Самые массовые международные дистанционные

Школьные Инфоконкурсы 2022

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

• 30.09.2019 591
• PPTX 7.6 мбайт
• 5 скачиваний
• Оцените материал:

Настоящий материал опубликован пользователем Картлыкова Сафият Магомедовна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

Автор материала

40%

• Подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
• Для учеников 1-11 классов

Московский институт профессиональной
переподготовки и повышения
квалификации педагогов

Дистанционные курсы
для педагогов

663 курса от 690 рублей

Выбрать курс со скидкой

Выдаём документы
установленного образца!

Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки

Время чтения: 11 минут

Онлайн-тренинг: нейрогимнастика для успешной учёбы и комфортной жизни

Время чтения: 2 минуты

Школы граничащих с Украиной районов Крыма досрочно уйдут на каникулы

Время чтения: 0 минут

В ростовских школах рассматривают гибридный формат обучения с учетом эвакуированных

Время чтения: 1 минута

Минобрнауки и Минпросвещения запустили горячие линии по оказанию психологической помощи

Время чтения: 1 минута

В Россию приехали 10 тысяч детей из Луганской и Донецкой Народных республик

Время чтения: 2 минуты

Курские власти перевели на дистант школьников в районах на границе с Украиной

Время чтения: 1 минута

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

Санга алгъыш эте, чыгъама тангнга,
Сени унутурча кюн туумаз манга.
Буз кибик сууукъ сууларынгдан къандым,
Сени тансыкълап, жилядым, къууандым.

Сенсиз насып болмаз бир инсанынга,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!

Сангырау болсам да, эштип турурма
Чапыракъ тауушунгу кюз артында,
Сокъур болсам да, ажашмай барырма
Къызыл къаным боягъан жолларынгда.

Кёз, жюрек жарыкъ да сенсе инсаннга,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!

Къургъакъ къарынгда аякъ тауушуму,
Къайда болсам да, турурма эштгенлей,
Ол жашил жайынгы, ол акъ къышынгы
Не узакъда да турурма кёргенлей.

Насып да, къууанч да сенсе хар саугъа,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!

Сени жолларынг ётедиле бары
Жюрегим бла, ала бары – бийик,
Жырлагъанларында къанатлыларынг,
Тынгыладым, тиллерин билген кибик.

Юй, гыржын, суу да сен бересе саугъа,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!

Кеченги да, кюнюнгю да тюрсюнюн
Жюрютеме биргеме кёзлеримде,
Жашларынгы, къызларынгы тепсеуюн,
Жырларын да жюрютеме кёлюмде.

Ичгенме, къапланып терк сууларынга,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!

Санларыбызда къан сени къанынгды,
Жюрек кючюбюзню алгъанбыз сенден,
Жюрегибизде жыр сени жырынгды,
Таймай къатлайма мен кечеде-кюнде:
Бар насыбы да сенсе жаны саугъа,
Къор болайым, туугъан жерим, мен санга.

Дерсни мураты: окъуучуланы Зумакъулланы Т.

жашау эм чыгъармачылыкъ иши бла шагъырей этиу;

поэзиясыны тематикасыны кенглигин ачыкълау;

Ата журтха, Туугъан жерге сюймекликни ёсдюрюу;

назмуну тинтиу (2 слайд)

Дерсге керекли затла: компьютер, интерактивный къанга,

презентация, сабийле ишлеген суратла,

китап кёрмюч, окъуу китап.

Дерсни баргъаны

I. Дерсге хазырланыу, низам салыу.

II. Устазны ал сёзю.

Предварительный просмотр:

Дерсни мураты: окъуучуланы Зумакъулланы Т.

жашау эм чыгъармачылыкъ иши бла шагъырей этиу;

поэзиясыны тематикасыны кенглигин ачыкълау;

Ата журтха, Туугъан жерге сюймекликни ёсдюрюу;

назмуну тинтиу (2 слайд)

Дерсге керекли затла: компьютер, интерактивный къанга,

презентация, сабийле ишлеген суратла,

китап кёрмюч, окъуу китап.

1. Дерсге хазырланыу, низам салыу.
2. Устазны ал сёзю.

Зумакъулланы Танзиля отуздан аслам китапны авторуду. Ала кёп башха тиллеге кёчюрюлгендиле.

Элтедиле парийни ёлтюрюрге,

Ол унамагъаны ючюн юрюрге,

Арбазда тынч, жууаш тургъаны ючюн,

Асыры бек хала болгъаны ючюн,

Адамны жаугъа санамауу ючюн,

Аны къабаргъа унамауу ючюн,

Элтедиле парийни жанын жояргъа.

Ол а, эс этмей дунияны къояргъа,

Барады, бу дуниягъа халал къарай,

Иесин ийнакълай, чуругъун жалай,

Ёлюп кетерин билмей халаллыкъдан,

Къарайды, кёзюн алмай жанын аллыкъдан.

О, парий,парий, юр, бир къыжырыкълан.

Парий, жер юсюнде ачытмай бир жан,

Окъгъа тюбеди харамлыгъы жокъдан —

Сынсыды да, ауду огъурсуз окъдан.

Бет ачадыла бизге, бет, кюнле да.

Къаяда чагъа, къаяда гюлле да.

Кёк да къарайды кём-кёк къаарамда.

Сабийле ойнайла бизни орамда.

Дуния жап-жарыкъ, жарыкъ – тау, баш да.

Жылтырайды алай суда акъ таш да.

Къанатлы учады, ол къанат жая.

Чагъадыла гюлле, гюлле къаяда.

-Не ючюн жаратхансыз бу назмуларын?

Кеси кёчгюнчюлюкню ачылыгъын сынагъаны себепли, Танзиляны кёчгюнчюлюкню темасына жораланнган назмулары кёпдюле. Ала халкъ жырлача айтыладыла. Бир тынгылачыгъыз бу сёзлеге:

Къайры барабыз, не жаханимге?

Журтда бермейин жанланы.

Жаныбыз саулай, журтну жилятып,

Иесиз къоюп малланы.

Черек суулары къутуруп, булгъанып,

Ташны ташлагъа уралла.

О, ичлерине тюше болурла,

Тау этекледе къабырла.

Не къадар жарсыу, не къадар таралыу барды бу тизгинледе.

— Сабийле, сиз а кёчгюнчюлюк къачан болгъанын билемисиз?

Восьмое марта – это женский праздник,

Когда приносят женщинам цветы.

Балкарские селения безлюдны,

О, что страшнее этой пустоты?!

-Артха уа къайсы жылда къайтхандыла?

— Таулула Туугъан жерлерине къайтып келгенли быйыл ненча жыл боллукъду?

— Туугъан жерге сюймекликни ачыкълагъан къаллай нарт сёзле билесиз? Назмула уа билемисиз?

— Орус жазыучуланы уа къаллай назмуларын билесиз? Аперим.

— Сабийле, биз бюгюн, туугъан жерге сюймекликни ачыкълагъан, Зумакъулланы Танзиляны бир аламат назмусун окъурукъбуз. Бир тынгылачыгъыз анга.

Презентация салынады. Шош макъам согъулады. Устаз назмуну кёлден окъуйду.

Соруулагъа жууап этерге

Окъуучу этген презентация салынады эм къысха кёлденжазмасын окъуйду ( шош ариу макъам согъулады) Мени Ата журтум, туугъан жерим! – Жангыз да эки къысха сёз, къалай магъаналы, сезимли сёзледиле была! Аланы сёз магъаналары адамны жашау къудуретин кёргюзтген сёзле! Бу сёзлени магъаналарына мен бир бек кюсеген затымы тапханча кёмюлеме,

ала мени жюрегими тепдиредиле, аланы назму тилни даражасына жетгенлери авторну сёз усталыгъы акъылынгы къозгъайды.

Мени туугъан жерим –Малкъарым, чексиз ариулукъну жашил жаннети, ёхтемликни, адамлыкъны къаласыды. Назмуда къаллай къудурет барды! Ала бизни туугъан тауларыбыздыла, бузгъа бла къаргъа бёленнген, тау сууланы кёрюмдюлери, тау ауузлагъа кетген, чынгыллагъа илине баргъан жолла, тар ауузлада тас бола, кенг тюзлеге чыгъы баргъан суула).

1. Автор, бу назмуну жазгъанда, къаллай суратлау амалла хайырланнганды?

Ёхтем Малкъарым, акъ кёмюклю – эпитет

Тауларынгча, чыдамлылла жашларынг, адамлача ачый билген ташларынг – тенглешдириуле, жан салыу

1. Айтылыуну муратына кёре назму къаллай айтымладан къуралады? Кётюрюучю айтымланы табыгъыз.

Айланыулу айтымла уа къайсыладыла? Автор неге айланып айтады сёзюн?

Устаз. Алайды да, багъалы сабийле, хар адамны да кеси туугъан гитче жерчиги, хар ташын да иги таныгъан, сюйген, хар жолчугъу, ауанасында олтурургъа сюйюучю тереги, солургъа сюйюучю жери болады. Танзиля да кесини Ата журтуну юсюнден тамашалыкъ назму тизгинлени адамлагъа саугъа этип къойгъанды. Табийгъатны ариулугъу алтындан багъалыды, тауладан ургъан таза хауа, солууунгу эркин чыгъартады, санларынга кюч-къарыу береди. Ариу къудуретли, бай эм мол жерибиз хурметли, акъыллы, фахмулу, иш кёллю, халал жюрекли, ариу санлы адамланы туудургъанды. Биз да туугъан жерибизни бир кесегибиз, аны сакълайыкъ, иги, ахшы адамларыбыз тутхан ишни алгъа бардырайыкъ, ата-бабаларыбызны намысларын ёрге тутханлай барайыкъ жашауда.

-Биз бюгюн кимни чыгъармачылыгъы бла шагъырей болдукъ?

-Танзиляны назмулары неге юйретедиле?

-Сиз бу дерсде неге юйрендигиз?

Аны бла дерсибизни бошайбыз, тауусулмазлыкъ насып берсин Аллах барыбызгьа да.

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

открытый урок — исследование по литературе в 5 классе по творчеству К.Паустовского «Теплый хлеб»

тема урока «Дорога добра»+представление презентации к уроку. исследовательский метод обучения сейчас актуален. я проводила этот урок на городском семинаре учителей русского языка и литературы и получи.

Открытый урок по родной литературе 10 класс «П.Н.Тобуруокап ырыа буолбут хоһоонноро»

Урок внеклассного чтения с объяснительно-иллюстративным методом, использованием аудиопрослушивания и мультимедиа. Авторский образовательный ресурс «П.Н.Тобуруокап ырыа буолбут хоһоон.

Конспект открытого урока в 5 Б классе (составлен и проведён учителем русского языка и литературы Басюк Н.С.)

Конспект открытого урока в 5 Б классе (составлен и проведён учителем русского языка и литературы Басюк Н.С.)Тема урока: Вид глагола.Цель:1. дать понятие видов глагола; знать, на каки.

Открытый урок по якутской литературе для 8 классов

Конспект открытого урока по родной литературе для 5 классов

Открытый урок по черкесской литературе в 6 классе «Стихотворение Хакунова Исуфа «Кавказ»»

Данный урок посвящен жизни и творчеству черкесского писателя-поэта Хакунова Исуфа. Эта тема была раскрыта с использованием проектно-исследовательской работы учащихся. Также учащиеся были глубже озна.

Открытый урок по русской литературе в 7 классе на тему «Лермонтов и Кавказ»

Такие уроки способствуют воспитанию нравственных ориентиров учащихся, развитию творческого мышления, образного воображения, умению выразительно читать, любви к историческому прошлому своей Родин.

Поэзия Кабардино-Балкарии (Поэзия КБР) запись закреплена

Туугъан жерим! Кёзбауум жокъ сезде,
Аны ючюн ыспас, сый тилейме,
Таша айтырымы айта кёзде,
Санга таза жюрекли келеме.

. Мен кишиден тилемедим саугъа,
Жунчутмадыла дей от, жалын да.
Мен эс бурмам терс тырманнга, даугъа,
Сен ыразы бол манга жалан да.

Асырасынла, тохтаса жюрек,
Ата къабырлада солдатныча.
Башха сый керек тюйюлдю, керек,
Сёзюме сен ийнан, шагъатхача.

Бушууда жапсара, къууанчымда
Ташынг да къууанады, адамча.
Сен барда — чыдайма къоранчыма,
Сен манга багъалыса, анамча.

Читайте также:

  

• Сочинение приключения мужичка в мешочке и золотой курочки по плану

  

• Сочинение по роману мы замятина проблема власти

  

• Борьба хаоса и космоса в лирике тютчева сочинение на материале 3 4 стихотворений

  

• Что такое преемственность поколений сочинение обломов

  

• Образ путешественника в книге радищева путешествие из петербурга в москву сочинение